Potrzeby młodych osób ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
Rozpoznanie sytuacji i potrzeb młodzieży interpłciowej
W 2023 roku Fundacja Interakcja zainicjowała innowacyjny projekt o nazwie „Potrzeby młodzieży ze zróżnicowanymi cechami płciowymi”. Naszym głównym celem było pogłębienie zrozumienia doświadczeń młodych osób w wieku od 12 do 25 lat, które urodziły się ze zróżnicowanymi cechami płciowymi. Chciałyśmy zidentyfikować ich potrzeby, trudności oraz ocenić dostępne formy wsparcia, a także czynniki, które mogą ułatwiać bądź utrudniać korzystanie z tychże zasobów. W oparciu o zgromadzone dane będziemy kształtować nasze działania tak, aby najlepiej odpowiadały na potrzeby tej grupy. Wierzymy, że młode osoby inter są ekspert_kami w sprawach dotyczących ich własnego życia.
Badanie sytuacji i potrzeb młodzieży interpłciowej zostało przeprowadzone przez Kompas Zmian na zlecenie Fundacji Interakcja w okresie od maja do października 2023 roku. Charakter badania był eksploracyjny, a w ramach projektu przeprowadzono ankietę online „Wsparcie osób o zróżnicowanych cechach płciowych” (analizie poddano 14 zebranych odpowiedzi) oraz siedem indywidualnych wywiadów pogłębionych, które obejmowały różne obszary życia wybrane przez osoby uczestniczące. Koordynatorką projektu była Joanna Skonieczna.
Zapraszamy do zapoznania się z prezentacją wyników naszego projektu oraz propozycją rozwiązań wspierających młodzież ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.

Obszary życia młodzieży interpłciowej
Przed wywiadem każda z osób oceniała swoją gotowość do rozmowy na wybrane tematy. Osoby były najbardziej otwarte na rozmowę o swoich doświadczeniach związanych z systemem opieki zdrowotnej, relacjami rówieśniczymi i samopoczuciu. Nieco mniej chętnie chciały rozmawiać o rodzinie. Temat relacji romantycznych był wybierany najrzadziej. Jednocześnie należy podkreślić, że historie młodych osób płynnie przenikały i jednocześnie dotykały różnych obszarów.
Poniżej przedstawiamy wyniki badania podzielone na sekcje, wynikające z obszarów poruszanych w ankiecie oraz podczas wywiadów pogłębionych. W niektórych sekcjach dodałyśmy informacje o dostępnych zasobach, które mamy nadzieję będą pomocne dla osób zainteresowanych wsparciem w danym obszarze.
Zachęcamy również do zapoznania się z literaturą podaną na końcu prezenatcji.
Skróconą wersję prezenatcji wyników badania (bez polecanej literatury) w formacie PDF możesz znaleść TUTAJ.
Rodzice stanowią kluczowe źródło wsparcia dla młodzieży interpłciowej. Jednocześnie większość młodych osób doświadcza trudności, wynikających z braku wiedzy, trudnych emocji (z którymi nie może sobie poradzić rodzina np. poczucie winy lub wstydu), i nieadekwatnego wsparcia ze strony rodziców. To wpływa na inne obszary życia, zwłaszcza kontakty z opieką zdrowotną. Emocje doświadczane przez członków rodziny w kontekście opieki zdrowotnej wpływają na relacje z osobami interpłciowymi.
Rodzice w przeważającej większości wiedzą o interpłciowości dziecka (u 12 na 14 osób), a w przypadku połowy (7 na 14 osób) wykazują się adekwatnym zrozumieniem i wsparciem. Zdaniem większości (9) osób powiedzenie rodzinie o interpłciowości nie wpłynęło na to, jak były traktowane w rodzinie.
W badaniu Pasterski i wsp1., u blisko 31% matek i 18% ojców interpłciowych dzieci rozpoznano objawy stresu pourazowego (PTSD). Rodzice mogą przeżywać diagnozę i medykalizjację dziecka jako traumatyzującą. Osoby interpłciowe często otrzymują zalecenia od rodziny i profesjonalistów_tek medycznych, aby ukrywać wizyty w szpitalu i zabiegi, co prowadzi do poczucia wstydu i stygmatyzacji, tworząc bariery uniemożliwiające im poszukiwanie pomocy psychologicznej i wsparcia w związku z doznawanymi traumami.2
Zasoby:
- Broszura: Co byśmy chcieli, aby nasi rodzice wiedzieli.
- Broszura: Jak rozmawiać o zróżnicowanym rozwoju płciowym.
- Broszura: Jak wspierać dziecko ze zróżnicowanymi cechami płciowymi
- Broszura: Płodność, związki i intymność — Jak oferować wsparcie osobom dorosłym ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
- Podcast: Stacja Interakcja
- Spotkania grup rodziców
Młode osoby zgłaszają znacznie więcej doświadczeń trudnych w kontakcie z personelem medycznym, w tym silnie traumatyzujących, wpływających na późniejszą gotowość do korzystania z opieki zdrowotnej i szerzej — na ich stosunek do swojej interpłciowości. Niedostateczne kompetencje personelu medycznego, brak dostępu do informacji o tym, co robić dalej, jak często się badać wpływały na lęk przed kolejnymi wizytami medycznymi i niechęć do lekarzy_rek. Wsparcie rodziców w kontekście korzystania z opieki zdrowotnej oraz nawigowania w systemie opieki zdrowotnej jest kluczowe, zwłaszcza w sytuacjach finansowych czy logistycznych.
Ponad połowa osób (8 osób z 14) nie spotkała się z negatywnymi komentarzami ze strony personelu medycznego w związku ze swoją interpłciowością. Ale 6 pozostałych osób (43%) usłyszało takie komentarze.
Często operacje są planowane podczas przerw szkolnych, wypełniając wakacje letnie traumatycznymi wspomnieniami z powtarzającymi się wizytami w szpitalu zamiast miłych chwil i zabawy. Alternatywnie, mogą być przeprowadzane w czasie roku szkolnego, co prowadzi do opuszczenia lekcji, gorszych wyników edukacyjnych, a nawet rezygnacji z nauki w wyniku procesów rekonwalescencji.3
Doświadczenie operacji „normalizujących” i kolejnych zabiegów podczas uczęszczania do szkoły może prowadzić do zaburzeń edukacyjnych z powodu absencji oraz traumy wynikającej z naruszeń integralności cielesnej.4
Niekontrolowana lub niepożądana terapia hormonalna w okresie szkolnym przekłada się na słabe osiągnięcia w nauce.5
Według wyników badania ankietowego Europejskiej Agencji Praw Podstawowych6, które obejmowało swym zasięgiem Polskę, 62% interpłciowych respondentów nie wyraziło własnej — i nie zostali poproszeni o — w pełni świadomą zgodę przed pierwszą interwencją chirurgiczną mającą na celu zmianę cech płciowych. Co więcej, o taką zgodę nie zostali poproszeni, lub jej nie udzielili, także rodzice. 49% – prawie połowa respondentów interpłciowych twierdzi, że nie wyraziła w pełni świadomej zgody na interwencje hormonalne ani na żaden inny rodzaj interwencji medycznych.
Zasoby:
- Broszura: Interpłciowość – czy wiesz co to znaczy?
- Broszura: Co byśmy chcieli, aby wiedzieli nasi lekarze.
- Broszura: Osoby interpłciowe w gabinecie lekarskim. Jak dochodzic swych praw?
- Broszura: Płodność, związki i intymność — Jak oferować wsparcie osobom dorosłym ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
- Supporting the reproductive and psychosocial needs of people with variations in sex characteristics – healthcare recommendations
- Affriming primary care for intersex people – The Fenway Institute
Większość osób twierdzi, że środowisko szkolne nie jest świadome ich interpłciowości, co wpływa na brak możliwości uzyskania adekwatnego wsparcia.
Wiele młodych osób inter doświadcza trudności związanych z odrzuceniem i niezrozumieniem ze strony rówieśników szkolnych i kadry szkolnej.
Według innych badań, 75% badanych osób interpłciowych zgłosiło swoje ogólne doświadczenie szkolne/edukacyjne jako negatywne.7
Według badania ankietowego Europejskiej Agencji Praw Podstawowych8, którego wyniku zostały opublikowane w 2020 roku, 66% osób doświadczyło różnych form dyskryminacji, przemocy i prześladowań. 50% interpłciowych nastolatków w wieku 15-17 lat doświadczyło nękania w szkole, z czego niemal 90% nikogo o tym nie poinformowało.
92% badanych osób stwierdziło, że ich szkoła nie zapewniła im programów edukacji seksualnej uwzględniających różnorodność cech płciowych.9
Programy nauczania w obszarach takich jak biologia, edukacja seksualna czy wychowanie fizyczne nie uwzględniały istnienia osób ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.10
Osoby czują się same w swoim doświadczeniu.11
Studenci, nauczyciele, doradcy szkolni, pielęgniarki i dyrektorzy byli słabo poinformowani na temat interpłciowości , w konsekwencji nieświadomi problemów, z którymi osoba inter w wieku szkolnym mogłaby zmagać się w szkole i poza nią.12
Zasoby:
- Broszura: Interpłciowość – czy wiesz co to znaczy?
- Broszura: Co byśmy chcieli, aby wiedzieli nasi nauczyciele.
Znajomi są istotnym źródłem wsparcia, zazwyczaj reagują pozytywnie na podzielenie się informacją o interpłciowości młodej osoby. Osoby biorące udział w badaniu bardzo celowo wybierały tych, z którymi się dzieliły się informacją o swojej nietypowości, czasami wcześniej na różne sposoby ich sondowały. Mimo to młodzież często boryka się z problemami w obszarze asertywności, choć trudno jednoznacznie określić wpływ interpłciowości na ten aspekt.
Zasoby:
- Broszura: Interpłciowość – czy wiesz co to znaczy?
- Borszura: What we wish our friends knew (by interact advocates)
- Broszura: Płodność, związki i intymność — Jak oferować wsparcie osobom dorosłym ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
Związki są źródłem obaw wielu osób interpłciowych (zwłaszcza młodszych). Jest to również temat na rozmowę o którym zdecydowało się najmniej osób. Mimo że większość naszych rozmówczyń, które mają doświadczenie bycia w związku, spotykała się z pozytywną reakcją osoby partnerskiej na informację o swojej interpłciowości, to nadal temat bycia w relacji intymnej z drugą osobą budzi obawy, np. przed odrzuceniem, przed kontaktami seksualnymi. Unikanie kontaktów seksualnych wydaje się powiązane z niewłaściwie lub w ogóle nie przekazaną wiedzą na temat interpłciowości przez personel medyczny. Innym trudnym dla osób interpłciowych tematem powiązanym ze związkami jest bezpłodność – komunikowanie o niej partnerowi, poczucie bycia mniej wartościową.
Zasoby:
- Broszura: Interpłciowość – czy wiesz co to znaczy?
- Borszura: What we wish our friends knew (by interact advocates)
- Broszura: Płodność, związki i intymność — Jak oferować wsparcie osobom dorosłym ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
Wsparcie
Zarówno w ankiecie jak i podczas wywiadów poprosiłyśmy osoby uczestniczące w badaniu o podzielenie się opinią na temat tego, jakiego rodzaju wsparcie potrzebne jest młodym osobom interpłciowym / osobom ze zróżnicowanymi cechami płciowymi.
Młodzież interpłciowa potrzebuje wsparcia w kluczowych obszarach życia, takich jak rodzina, relacje ze znajomymi, związki, system opieki zdrowotnej i szkoła. Kluczowe jest tworzenie bezpiecznych przestrzeni i wspieranie ich w wyrażaniu swoich potrzeb, a także poszanowanie ich zdania. Niezbędne jest wspieranie rodziców w ich roli oraz umożliwianie młodym osobom nawiązywania kontaktów z rówieśnikami o podobnych doświadczeniach. Odejście od podejścia patologizującego ciała z cechami interpłciowymi, w tym odraczanie zabiegów medycznych do momentu kiedy osoba będzie mogła podjąć własną decyzję, to kluczowe kroki. Tworzenie zasobów edukacyjnych i wsparcie psychospołeczne są kluczowe dla poprawy jakości życia młodzieży interpłciowej.
Wesprzyj działania Fundacji Interakcja!
Jesteś zainteresowany_a formami wsparcia dla młodych osób urodzonych ze zróżnicowanymi cechami płciowymi? Potrzebujesz dodatkowych informacji bądź masz jakieś pytania? Napisz do Joanny Skoniecznej, Koordynatorki Projektu na adres joanna@interakcja.org.pl! Chętnie odpowiemy!
Skróconą wersję prezenatcji wyników badania (bez polecanej literatury) w formacie PDF możesz znaleść TUTAJ.
Polecana literatura
Pasterski, V., Mastroyannopoulou, K., Wright, D., Zucker, K. J., & Hughes, I. A. (2014). Predictors of posttraumatic stress in parents of children diagnosed with a disorder of sex development. Archives of sexual behavior, 43(2), 369–375. https://doi.org/10.1007/s10508-013-0196-8
van de Grift, T. C., Dalke, K. B., Yuodsnukis, B., Davies, A., Papadakis, J. L., & Chen, D. (2024). Minority stress and resilience experiences in adolescents and young adults with intersex variations/differences of sex development. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity. Advance online publication. https://doi.org/10.1037/sgd0000690
Tiffany Jones (2016): The needs of students with intersex variations, Sex Education, https://www.doi.org/10.1080/14681811.2016.1149808
Timmermans, S., Yang, A., Gardner, M., Keegan, C. E., Yashar, B. M., Fechner, P. Y., Shnorhavorian, M., Vilain, E., Siminoff, L. A., & Sandberg, D. E. (2018). Does Patient-centered Care Change Genital Surgery Decisions? The Strategic Use of Clinical Uncertainty in Disorders of Sex Development Clinics. Journal of health and social behavior, 59(4), 520–535. https://doi.org/10.1177/0022146518802460
Rogena Sterling (2021) Intersex people and educating for the development of personality, Sex Education, 21:5, 614-627, https://www.doi.org/10.1080/14681811.2021.1908983
Tove Lundberg, Katrina Roen, Carina Kraft & Peter Hegarty (2021): How young people talk about their variations in sex characteristics: making the topic of intersex talkable via sex education, Sex Education, https://www.doi.org/10.1080/14681811.2021.1911796
Annette Brömdal, Agli Zavros-Orr, lisahunter, Kirstine Hand & Bonnie Hart (2021) Towards a whole-school approach for sexuality education in supporting and upholding the rights and health of students with intersex variations, Sex Education, 21:5, 568-583, https://www.doi.org/10.1080/14681811.2020.1864726
Julie Connor & Cathy Atkinson (2021) Educational psychologists’ experiences of supporting intersex children and young people, Educational Psychology in Practice, 37:2, 187-201, https://www.doi.org/10.1080/02667363.2021.1890548
Hegarty, P., Prandelli, M., Lundberg, T., Liao, L.-M., Creighton, S., & Roen, K. (2021). Drawing the line between essential and nonessential interventions on intersex characteristics with European health care professionals. Review of General Psychology, 25(1), 101–114. https://doi.org/10.1177/1089268020963622
Roen K. (2023). Hypospadias surgery: understanding parental emotions, decisions and regrets. International journal of impotence research, 35(1), 67–71. https://doi.org/10.1038/s41443-021-00508-6
Sandberg, D. E., Gardner, M., Kopec, K., Urbanski, M., Callens, N., Keegan, C. E., Yashar, B. M., Fechner, P. Y., Shnorhavorian, M., Vilain, E., Timmermans, S., & Siminoff, L. A. (2019). Development of a decision support tool in pediatric Differences/Disorders of Sex Development. Seminars in pediatric surgery, 28(5), 150838. https://doi.org/10.1016/j.sempedsurg.2019.150838
Hegarty P. (2023). The psychology of people with variable sex characteristics/intersex. Current opinion in psychology, 49, 101539. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2022.101539
- Pasterski, Vickie & Mastroyannopoulou, Kiki & Wright, Deborah & Zucker, Kenneth & Hughes, Ieuan. (2013). Predictors of Posttraumatic Stress in Parents of Children Diagnosed with a Disorder of Sex Development. Archives of sexual behavior. 43. 10.1007/s10508-013-0196-8. ↩︎
- Breu 2009; Ghattas 2015; Ghattas et al. 2019; Jones et al. 2016; Lum 2019; Stahl 2015. ↩︎
- Ghattas 2015; Ghattas et al. 2019; Jones et al. 2016; Lum 2019, OHCHR 2019 ↩︎
- Breu 2009; Frida 2019; Ghattas 2015, 11; Jones et al. 2016; Meerderwörter 2019; Smith 2019 ↩︎
- Ghattas et al. 2019; Jones et al. 2016; Lum 2019 ↩︎
- A long way to go for LGBTI equality – findings from FRA’s 2019 survey on LGBTI people in the EU and North Macedonia and Serbia ↩︎
- Jones et al. 2016 ↩︎
- A long way to go for LGBTI equality – findings from FRA’s 2019 survey on LGBTI people in the EU and North Macedonia and Serbia. ↩︎
- Jones et al. 2016 ↩︎
- Jones et al. 2016 ↩︎
- Breu 2009; Jones et al. 2016; Meerderwörter 2019; Stahl 2015 ↩︎
- Jones et al. 2016 ↩︎